Imprentas  290 – Sos zovanos hana irmentigadu sa lezze de sos cunzzados

Imprentas
Imprentas
Imprentas  290 - Sos zovanos hana irmentigadu sa lezze de sos cunzzados
Loading
/

Imprentas  290 – Sos zovanos hana irmentigadu sa lezze de sos cunzzados

Imprentas
Imprentas
Imprentas  290 - Sos zovanos hana irmentigadu sa lezze de sos cunzzados
Loading
/

di Francesco Oggianu

Sos zovanos hana irmentigadu sa lezze de sos cunzzados

Unu bicculu feu de s’istoria de sa Sardigna, sa lezze de sos cunzzados chi sos giovanos connoschene pagu

“Custa est pro te e cust’attera pro su re”. Michele, 17 annos, istudente de su Liceo de Macumere, pagu ischid de s’istoria de sa Sardigna. Sa matessi cosa si poded narrere pro Gianni, 22 annos, de Nugoro, in su terzu annu de Universidade in Casteddu. chi had iscbertu unu pagu de istoria de sa terra sua dae cando est frequentande s’universidade. Fintzas Arturo, de Oristanis, chi de annos nde tened 26, chi tened una laurea de ingegneria informatica, est issuprinde como medas cosas de sa terra inube est naschidu. Meravizza sua cando est andadu a Torino, pro che finire su cursu de ingegneri in su politecnicu de sa zittade piemntoesa. Zirande in su centru ha bidu nomese de carrelas intiotuladas a omines chi in Sardigna sunu meda notas, comente Carlo Felice, Regina Margherita e Vittorio Emmanuele. Bisitande su palattu reale de Torino had cumpresu chi sa Sardigna tened un’istoria importante, chi non est solu cussa de sos nuragicos, de sos cartaginesos e de s’imperiu romanu, ma tened fintzas raighinas importantes in s’istoria de s’Italia.

In custa puntada faeddamos de sa lezze chi italianu la muttini sa lezze de sas chiudendas: “Tancas serradas a muru, leadas a s’afferra afferra, si su chelu istad in terra haian serradu cussu puru” had iscrittu unu poete anonimu in cussos annos medas difficiles pro sa Sardigna e sos sardos. Fid s’anni de su 1820, cando su re de su regnu de Sardigna, Vittorio Emanuele I cun s’idea de valorizzare sas campagnas sardas e faghere modernu su settore agriculu, had fattu cussu famigeradu edittu de sas serradas, chi fid una normativa cho est passada comente unu uraganu subra de sas concas de sos pastores sardos chenza chi custos si nde siano resos contu de cussu chi fid pro li capitare. DIffattis, cando sos furbos e potentes printzipales si sunu serradu tancas mannas e cussas prus bella pro pastura e pro atteru, chricande de non nde faghere meravizza a sos poberos massaios e pastores, c’han fattu colare custu comente una cosa nezzessaria pro non che faghere bintrare sas erbeghes in campos coltivados, sos pastores han sighidu a esercitare su dirittu de pasturas ignorande chi si fid faghine una diseredazione de sos dirittos insoro.

Sos problemas sunu cominzados a bessire a pizzu a pustis chi, in su 1823 sa normativa est diventada esecutiva. A cussu punti bi est bistada sa cursa finale de sos printzipales pro che serrare cantu podiana e serrare sos aidos chi sunu abbarrados ancora abertos. . Solu tanto sos pastores e massaios si sunu resos contu de che haere perdidu sa maggiore parte de sas terras, inube fintzas a tando bi fini sas pastura pro sas erbeghes insoro e inube haiana pastorigadu liberamente. Bi est un’istoria chi benid contada dae unu colonello de sos carabineris de Silanus, Mitteddu Piras, chi had iscrittu unu liberu imprtante, leande ispuntu dae medas e tragicas vicendas chi si sunu sighidas in cussa devastante normativa, chi had modificadu pro sempere sos equilibriu sotziale e economica chi si est cunsolidada in sos seculos fintzas a arrivare a sos tempos nostros. Como si podene iere su muros a siccu, chi serrana sos cunzados (cantos de terras serradas a muru, chi sunu diventados cunzados dae cando, in su 1820, su re ha fattu s’edittu de sas cunzadas.

Sos possedimentos territoriales de sos Savoia, elevados a contea in su decimu seculu e a Ducatu in su XV seculu han connottu una significativa creschida in su XVI seculu cando sos guernantes insoro sun resessidos a faghere creschere sosm confines a subra de su nord de sa penisula italiana, inube, in su 1563, c’hana ispostadu fintzas sa capitale, dae Chambery a Torino. Ma sa cosa prusu importante in s’istoria de sos Savoia est capitada in su 1700. Cando est finida sa gherra de successione in Spagna (su regnu de Sardigna tando pparteniada a cussa corona), Vittorio Emanuele II, chi haiada cumbattidu a fiancu de s’imperu austriacu de sos Asburgo, had ottennidu in su 1713 su titulu de re de Sicilia, chi pustis, in su 1720, est bistadu cambiadu cun cussu de re de Sardigna. Sos Savoa sun duncas passados dae Contea a Ducato e a su Regnu; in su 1720, pro cussu, su regnu de Sardigna, fid mannu cun s’isula nostra, sos territorios de su Piemonte, cussu de Nizza e sa savoaia. sa capitale est bistada mantennida in Torino. A pustis de 70 annos, peroe, cun sa rivoluzione franzesa e de Napoleone, su regnu de Sardigna est bistadu ridimensionadu. primas, in su 1792, su guvernu rivoluzionariu de Parigi, accampande su dirittu de nazionalidade de sa zona de Nizza e sa Savoia, inube si faeddaiada su frantzesu, had fattu occupare cussas regiones e fattas bintrare a sa Franza. Pustis, in su 1976, cun sa prima campagna de Italia, Napoleone Bonaparte had isconfittu s’esercitu sardu- piemontesu e si est fattu mere de sos logos fortes de ceva, Cuneo e Tortona, unu passadissu austriacu fintzas dae ovest. Ma su peus deved ancora ennere. In su 1798, nande chi bi haiad medas congiuras da parte de su regnu de Sardigna e de su Regnu de Napoli, sas truppas de Napoleone hana invasu su piemonte e a su re Carlo Emanuele IV abbarrada solu sa Sardigna, ma perdinde tottu su chi bi vid prima. Su 23 de lampadas de su 1802 Carlo Emanule IV had lassadu su tronu a su frade Vittorio Emanule e I, chi in su 1802 si est trasferidu a Casteddu paris a sa muzzere Maria Teresa d’Austria.

Vittorio Emanule I, chi connoschiada bene sos problemas de sa Sardigna, si est dadu meda ite faghere pro chircare de valorizzare sas campagnas. Paris cun sas olias, aiad promittidu sa coltivazione de su cotone, ma chenza ottennere nudda de onu. Non si est peroe irmeentigadu de su populu sardu e pagu prima de si ddimmittere had approvadu sa lezze de sos cunzzados. Una lezze, chi segundu s’idea de su matessi re deviad favorire s’ammodernamentu de su settore agriculu senza faghere dannos a cussu de sos pastores. Prevediad chi sas terras privadas podiana essere serradas dae sos proprietarios e cussa comunales e de sa Corona podiana essere bendidas o assegnadas a sas famillas, salvaguardande peroe sos dirittos de pastura, de passaggiu e de s’usu de sas funtana pro abbare su bestiamene. Ma cussu chi est suzzessu a pustis est deabberu feu. Sos chi fini informados bene, sos furbos e sos potentes printzipales si sun dados ite faghere pro si serrare non solu sas propriedades insoro, ma poniche in mesu sas funtanas pro su bestiamene e de sa servidude, ma fintzas pro sui che accapparrare medas terras demaniales comporandela a prezziu de regalu e in medas casos leandechelas chenza pagare nudda. Sa lezze de sos cunzzados, duncas est bintrada comeente una ruspa, lassande sos pastore a bucca poida e cheza chi custos poderene faghere carchi cosa.

Dae tanto madas cosas su cambiadas e fintzas dae pagu, carchi annu faghed, unu gruppu de cunsizzeris regionales had propostu una lezze noa ma chi non che cheria scancellare sa lezze de sos cunzzados agriculos, ma si chrian serrare sos posto bellos accurzu a su mare e a logos de villeggiatura. una lezze chi est bistada bloccada e nudda est bistadu nadu dae nissunu, pastore, agricultores e cantu atteru pro cundannare cussos politicos chi cherian faghere una lezze comente han fattu sos printzipales in su 1823. A distanzia de dughentos annos, cussa lezze sighid a essere unu dannu pro sos pastores, /medas peroe han comporadu) e pro sos agricoltores, ma subra e tottus pro sos sardos. Eppuru como sos istudentes, cussos chi han frequentadu sas universidades sardas, s’istoria de s’isula nostra la connoschene. Han tentu s’occasione pro connoschere cantu est suzzessu in custos dughentos annos, ma nissunu ha creffidu faghere una protesta pro chircare de cancellare cussu bicculu de istoria chi est bistadu meda dannosu pro sa Sardigna e sos sardos e sighid a essere una cosa irgonzosa. Micheli, cun sos suo 17 annos deved ancora itudiaree ee podede dare chi cantu had intesu faeddare dae carchi professore, si che lu pothad irmentigare luego. Giannu, chi si deved laureare si isperad chi cantu had intesu faeddare de cussa lezze ligada a s’istoria de sa Sardigna, lu pothad ponnere comente tesi de laurea. Arturo, de Oristanis, chi sa laurea la tened, non penad de podedre fagheere cachi cosa pro che faghere isprarire cussa irgonza chi est bistada unu dannu pro sas parentes suo, jaios e cantu han suffertu pro sas lezzes feas de sos re piemontesos. Fortzis tottu si deven occupare de nde ogare a pizzu s’istoria de Eleonora de Arborea, chi, cantu a dirittos, had difesu sempre sos sardos e sa Sardigna. Amentamos semper cussas peraulas: “Custa est pro te e cust’attera pro su re”. Non depped prusu esistere.

RispondiInoltra

 

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *