Imprentas 126 Su cane de Fonne

Imprentas
Imprentas
Imprentas 126 Su cane de Fonne
Loading
/

Imprentas 126 Su cane de Fonne

Imprentas
Imprentas
Imprentas 126 Su cane de Fonne
Loading
/

Imprentas di Ivan Marongiu

Su cane de Fonne, una ratza seletzionada dae sèculos pro fàghere sa bàrdia a  sas berbeghes

“…CANI DI FONNI, VIGILI SUI MONTI, DESERTI AL PASSO DEI RAPINATORI: PUGNACE RAZZA IMPLACABILE, PRONTI SEMPRE ALL’ASSALTO, COME L’AURA LIEVI, SEGUACI COME L’OMBRA, NEGLI ORRORI DELLE NOTTI VENTOSE, TRA LE NEVI…”

Custas rigas de Sebastiano Satta descrient bene s’ispìritu de su Cane Fonnesu, bardianu sena pasu de sas campagnas e de su bestiamene, fidele a su mere suo ebbia. In su DNA suo  matessi Dna si podet  lèghere s’istòria antiga de sa Sardigna, fata de pastores e de su traballu in su sartu.

Custas sunt sas congruidas de un’istùdiu genèticu, publicadu in s’importante rivista americana “Genetics”, chi ponet a notu comente sos antepassados de su cane fonnesu ant sas matessi orìgines geogràficas de cussas de sos migrantes sardos. Sa chirca internatzionale est istada fata dae su “National Human Genome Research Institute” (NHGRI), coordinada dae sa genetista de fama mundiale Elaine Ostrander, e conduida dae unu grupu de ricercadores de sas Universidades de Tàtari, Milanu e Chieti.

Su protagonista de s’istùdiu est su Cane de Fonne, connotu fintzas comente mastinu fonnesu o pastore fonnesu, ma mutidu puru “cane fonnesu antigu” in s’ambiente pastorale, spinone fonnesu dae sos cassadores e “cane sardu antigu” dae sos betzos de sas biddas de sa Sardigna. Est tìpicu de Fonne e de sas biddas a inghìriu, in ue benit impreadu comente “ane ‘e acàpiu” (cane de cadena o de guàrdia), ma est difùndidu in totu s’ìsula, mescamente in sos cuiles.

Sa ratza est ammìtida a su RSA (Registru Suplementare Abertu – istituidu dae s’Enci pro sugetos chi apartenent a populatziones tìpicas italianas in fase de recùperu), pro sa cale sunt istadas aviadas sas protzeduras chi ant permìtidu in su 2017 de otennere su reconnoschimentu de Cane de Ratza. Su reconnoschimentu internatzionale de su cane de Fonne est istadu persighidu dae unu grupu dedicadu de allevadores e apassionados (s’Assòtziu Amatori Cane Fonnesu, istituidu dae su Dipartimentu de Meighina Veterinària de Tàtari) chi si ponet s’obietivu de preservare su patrimòniu distintu de custa ratza istraordinària.

Est unu cane de tallia mèdia, grussu e àgile. A su garrese at un’ artària de 60 cm, superada de pagu dae sa longària de su truncu. Sas petorras sunt mannas cun mùsculos bene isvilupados; sas ancas sunt grussas, asciutas e deretas, sos pees sunt ovales, cun pòddighes istrintos e cuscineddos plantares nieddos, tostos e resistentes. Sas ungras sunt nieddas e fortes. Sa cossa larga e s’anca unu pagu longa e muscolosa permitent un’andadura àgile e firma. Sa conca est de mannaria media, su nare grussu, largu ùmidu, brillante e nieddu. Sas origas de forma triangulare sunt unu pagu isvilupadas. Sos ogros sunt de grandesa mèdia, de colore ambra o brunu, serentes a su nare, postos in una positzione subfrontale chi li donat un’espressione penetrante, no amistosa e un’ograda dereta e meletzosa. Su pilu est caprinu, tostu e lanosu, de sa matessi longhis in  totu su corpus, ma prus curtzu in sos artes e in su bruncu. Sos colores ammìtidos sunt su nieddu (nieddinu) su colore de chisina (inchinisciau) in sas vàrias tonalidades suas, e su mele (melinu), mentras pro sa variedade de pilu curtzu est ammìtidu fintzas su colore trinu (sorgolinu).

Su cane de Fonne est unu cane de traballu, chi non si mustrat mai iscontrosu cun sos animales de sos cales si pigat cura, ma cando serbit est unu bardianu bonu pro margiane o pro sos istràngios chi s’apresiant a su bestiàmene, est s’animale perfetu. Cun su mere est protetivu, fidele e echilibradu, cun capatzidades intuitivas mannas, faghet su traballu suo de cane pastore cun impinnu, sena fàghere dannu. In àteros contestos, foras de su cuile o a largu de su bestiàmine, non mustrat agressividade: custu est dèpidu a un’istabilidade cumportamentale iscrita in sas caraterìsticas genetica suas. Pro more de su temperamentu suo est unu cane chi medas pastores cherent pro bàrdia e pro sa defensa de sas gamas sena mai tìmere de èssere traitos. Si non traballat, at bosòngiu de s’isfogare currende e de fàghere un’atividade fìsica adeguada pro pòdere cunservare s’echilìbriu suo. Pro custu est mègius ogna tantu a l’iscapare lìberu de currere.

Documentos istòricos de sa metade de su sèculu deghennoe narant  chi in s’antigu su cane fonnesu esseret addestradu comente cane pro furare ogetos e posca torrare a domo cun sa cassa, ma beniat impreadu fintzas pro sa guàrdia.

Sos contos antigos chi allegant de s’addestramentu suo sunt ispantos a beru. Sos cateddos depiant crèschere sena tènnere cuntatos umanos e beniant tentos in istampos in su terrenu cobertos de coma e de frascas: fiant alimentados cun late de berbeghe chi surbiant deretamente dae sa tita dae minores a beru, pro more de assotziare sos fragos de s’animale chi los nutriat cun su cuntzetu de mama de amparare. Unu animale ebbia, si bene addestradu, bastaiat pro fàghere sa bàrdia a una gama intrea de berbeghes. Sos allevadores sunt semper istados meda gelosos de sos canes fonnesos, a su puntu chi a mala gana daiant sos callutzeddos a  chie non fiat de sa zona, e non lassaiant chi sos canes s’arratzarent cun canes diversos de sa ratza issoro: sa ratza s’est isvilupada  duncas solu gràtzias a s’issèberu fatu in sos sèculos dae sos pastores, in atentos meda a  seberare sos canes pro s’abilidade issoro comente  bardianos, sena abbaidare s’estètica e  sa morfologia issoro.

Pro custu, su cane de Fonne rapresentat s’istùdiu de unu casu particulare, in cantu sos sugetos mantenent un’aspetu istandard e unu cumportamentu bene definidu mancari  in ausèntzia de unu programma de allevamentu organizadu, chi in manera normale est fundamentale pro s’isvilupu e su mantenimentu de una ratza pura: sa cumbinatzione de fatores naturales (importante a beru s’isulamentu geogràficu) e artifitziales at permitidu de los considerare una ratza a totu sos efetos.

Sos canes fonnesos, galu oe, bivent in cunditziones meda diversas dae sos istandard chi cunsideremus “normales” pro su benèssere caninu: a s’ispissu istant a s’abertu totu sa die fintzas sena un’amparu, e sunt pagos sos allevadores a àere cambiadu sa dieta issoro, chi est semper cussa traditzionale (iscartos de petza e soru de late). Mancari gasi sunt sanos e grassos.

In s’istùdiu sunt istados collidos sos datos de belle 200 canes fonnesos bènnidos dae zonas diferentes de sa Sardigna. Nimancu unu cane ammustraiat sinnos de patologias o alteratziones de su metabolismu. Fintzas sos prus betzos fiant comente sos giovaneddos. Sete ebbia fiant positivos a sa leishmaniosi (mancari in Sardigna apat unu pesu de su 22%), ma nemos ammustraiat sìntomos o alteratziones. Medas fiant betzos e aiant coladu sos 14 annos, e calicunu fintzas sos 22 annos. Un’esemplare fiat arribbadu fintzas a sos 26 annos. Totus sos canes però fiant sanos e fortes. Sos canes, chi in ausèntzia de su propietàriu non diant àere fatu intrare niunu, cando issu fiat cue ant permìtidu a sos chircadores de los tocare, de fàghere prelievos de sàmbene e misuratziones. Solu chimbe canes si sunt dimustrados agressivos, e fiant sos ùnicos a bìvere in un’ambiente diferente, est a nàrrere in  domos cun giardinu: non teniant unu beru ruolu in su grupu familiare e no acumpriant su traballu pro su cale sunt istados arratzados.

Una de sas particularidades osservadas in su cane fonnesu est istadu pròpiu su forte raportu cun su propietàriu: sos pastores-allevadores sunt persones de pagas paràulas, colant meda tempus solos e ant unu tipu de comunicatzione meda posturale, fàtzile de cumprèndere pro su cane, chi permitet un’iscàmbiu de informatziones fàtziles de cumprèndere. A s’imbesse, un’ambiente domèsticu, sas boghes e sos movimentos de su corpus a s’ispissu confundent sos animales.

Pro àteras informazione subra su cane de Fonne compudade sa pagina facebook Cane Fonnese.

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *