Imprentas 180 di Ivan Marongiu
Sa bandera de sa sos bator moros
Sa bandera de sos bator moros est su sìmbulu printzipale de sa Sardigna, adotada in manera ufitziale dae sa Regione Autònoma in su 1950. De orìgine medievale, est formada dae sa Rughe de Santu Òrgiu e dae bator concas de moros bendadas, chi rapresentant bator Res Saratzenos. Est acapiada in modu istòricu a sa bandera de s’Aragona. Ma comente est divènnida sìmbulu de sa Sardigna?
In sos sèculos medas istudiosos ant chircadu de nde cumprèndere s’orìgine, a bias ammescrende fontes istòricas cun contos e paristòrias. Su primu istudiosu chi at afrontadu in manera sientìfica sa gènesi de custa insigna est istadu, in su 1624, su biblista, teòlogu e istòricu gesuita Jaime Pinto: custu at atribuidu su vessillu a Beneitu VIII, su cale in su 1020 aiat imbiadu a s’Ìsula un’istendardu cun sa Rughe, comente invitu de sa Sede Apostòlica a nche bogare sos Moros; sos Sardos posca diant àere agiuntu sas bator concas nieddas, in ammentu de s’iscunfita issoro.
Ma sa noa prus segura subra s’emblema de sos 4 moros est de 1281, in riferimentu a su sigillu de sa cantzilleria reale de Pedru III de Aragona. A pustis chi sa Sardigna fiat intrada a fàghere parte de sa Corona de Aragona, custos sigillos arribbant fintzas a Sardigna, postos in sa serrada de sos documentos de sos Res Giagu II, Alfonso su Benignu e Pedru IV; calicunu esemplare originale s’agatat allogadu in s’Archìviu Istòricu Comunale de Casteddu.
Però est solu dae su tempus de sos Res Catòlicos e mescamente dae s’època de Càralu V chi agatamus prus a fitianu sos 4 moros comente sìmbulu de su Regnu de Sardigna, chi aparteniat a sos medas possedimentos de s’imperadore. In unu libru imprentadu in sa famada imprenteria Plantin de Anversa, b’est rapresentadu su corteu fùnebre de su matessi soberanu formadu dae alfieris e caddos mudados a festa cun sas insegnas de cada istadu, fintzas de sa Sardigna. In s’ìsula e in sos documentos sardos, sa primu atestatzione segura de s’istemma est in su frontespìtziu de sos atos de su bratzu militare de su parlamentu sardu, sos Capitols de Cort del Stament militare de Serdenya, imprentadu in Casteddu in su 1591.
In custa època, cando sas gherras longas cun su Giudicadu de Arborea fiant oramai cosa iscarèssida, sos colonos ibèricos fiant intrados dae generatziones in modu integrante in sa sotziedade sarda. Sa Sardigna, ma fintzas s’Aragona e sa Catalugna, fiant istados incorfados dae s’Imperu Asbùrgicu, ma mancari su sentimentu de apartenèntzia a s’ideologia imperiale, s’atacamentu de sos sardos a cussu istadu minore rapresentadu dae sos bator moros fiat crèschidu galu de prus.
In sos sèculos sos bator moros sunt istados rafigurados in diferente modu: sena benda, cun sa benda in sos ogros o in sos cherbeddos, a manu bona o a manu manca, o cun sa corona, sena moros, a colores furriados; custu a segunda de sos gustos de s’artista incarrigadu de los pintare, comente cussu chi, suta de sa ghia de Diego Velázquez e Francisco de Zurbarán, los aiat pintados in su Palatzu de su Buen Retiro in Madrid. Pro totu su perìodu de sas monarchias ibèricas benit rispetadu su disinnu originale de sa benda in cherbeddos.
Durante su Regnu de Sardigna sabàudu, in sa metade de su Setighentos, s’est istabilida imbetzes s’iconografia de sa bandera de Santu Òrgiu cun s’errore de sa benda in sos ogros de sos moros, cun sas concas giradas a manca, e gosi est abarrada fintzas a su 1999. In s’Istemma de su Regnu de Sardigna originale, difatis sos bator moros portant sa benda in cherbeddos, comente sinnu de regalidade. Sa benda in sos ogros cumparit in s’1800, forsis pro more de s’errore de unu copista.
In su 1952 s’iscudu de sos bator moros cun sos ogros bendados est divènnidu bandera ufitziale de sa Regione Autònoma e de su gonfalone suo. In su 1999 un’apòsita lege regionale at cambiadu sos Bator Moros de sa bandera, derivados dae sa versione de su Regnu Sardu-Piemontesu, gosi comente si presentant in unu cuartu de s’istemma de Armas de sa Comunidade autònoma ispagnola de Aragona, est a nàrrere cun sa benda posta in cherbeddos e non in sos ogros. A diferèntzia de sa bandera aragonesa, però, sos moros de su 1999 pòmpiant a manu bona.
Comente amus naradu, segundu sos istudiosos sa bandera diat dèpere derivare dae sa vitòria de Alcoraz de su 1096 e diat èssere ligada a sa Corona de Aragona in calidade de sìmbulu de sa Reconchista ispagnola contra sos Moros, chi ocupaiant bona parte de sa Penìsula Ibèrica. Difatis est formada dae sa rughe de Santu Òrgiu, chi est fintzas su sìmbulu de sos Crutziados, e dae sas bator concas segadas chi rapresentaiant bator importantes vitòrias cunsighidas dae sos aragonesos in Ispagna, est a nàrrere sa reconchista de Saragotza, Valàntia, Mùrtzia e Baleares.
Esistint fintzas àteras versiones, ma su chi contat est chi sos 4 moros, giai dae sa fundatzione issoro, sunt divènnidos su sìmbulu de su Regnum Sardiniae et Corsicae, paris cun sa bandera corsa chi est de sa matessi època. Su significadu de sos sìmbulos chi cuntenet est un’emblema de sa cristianidade gherradora, “crutziada”, originadu in un’època istòrica de cuntierras tra Islam e cristianidade.
Sos catalanos aragonesos ant impostu custa bandera a su Regnu de Sardigna e Còrsica comente continuidade de sa gherra de reconchista antimoresca. Ma pro sos sardos giudicales chi si fiant opostos a s’invasione aragonesa, cussa bandera rapresentaiat su nemigu, s’invasore! Fintzas Giuanne Maria Angioi bidiat in cussa bandera, eredada dae su Regnu Sardu Piemontesu, su sìmbulu de sa tirannia Sabàuda. Difatis, mancari Angioi in su famadu murale de Orgòsolo siat pintadu cun sa bandera de sos 4 moros, sos rivolutzionàrios sardos, durante sos motos antifeudales no impreaiant sos 4 moros, chi rapresentaiat sa bandera de sos nemigos, ma su tricolore de sa Fràntzia rivolutzionària. Su pròpiu Elonora de Arborea, mancari bèngiat pintada cun sos 4 moros, pro issacustos rapresentaiant s’invasore e sa bandera sua fiat s’àrbore de Arbarè. Tando, comente at fatu su sìmbulu sa dominatzione ibèrica e posca piemontesa a intrare in su coro de sos Sardos?
In su 1921 est istadu su fundadu su Partidu Sardu de Atzione, chi at postu sos bator moros comente sìmbulu de su partidu. Sos rèdutzes de sa Primu Gherra Mundiale bidiant in cussu sìmbulu s’unione de sos sardos in sos campos de batalla, ma fintzas un’elementu de riscatu dae s’istadu italianu chi los aiat isfrutados pro sas gherras suas sena peruna reconnoschèntzia. Ma est possìbile chi sos bator moros esserent interpretados comente sìmbulu de sos bator giudicados, comente ipotizadu dae Antonio Era, professore de s’Universidade de Tàtari e consigieri regionale, chi su 19 làmpadas de su 1950 in sas discussiones de su consìgiu regionale prima de sas votatziones chi ant a decretare sos bator moros bandera ufitziale de sa regione Sardigna, aiat naradu:
«Mirade chi s’emblema de sos Bator Moros non rapresentat sos bator Giudicados de cando sa Sardigna fiat lìbera e indipendente: si tratat de un’errore de interpretatzione istòrica, e duncas no est ne òviu ne obligatòriu seberare pròpiu custu istemma, mancari su sentimentu populare l’apat cunsagradu a sìmbulu plurisecolare de sa Sardigna.» Custu arresonu at denuntziadu su fatu chi sa bandera no esseret de orìgine sarda, ma est fintzas prova documentària de su sentimentu populare chi bidiat in issa s’istòria giudicale. De su restu sos fatos giudicales si fiat isvilupados mescamente a pustis de sa vitòria de sas repùblicas marinaras contra sos moros saratzenos, chi at permìtidu s’isvilupu de sos bator giudicados, vitòria chi pro cointzidèntzia beniat espressada in modu perfetu dae sos bator moros.
Ma fortzis su motivu de su sentimentu de atacamentu de sos sarsos a custa bandera no est gosi antigu e nemmancu gosi complicadu. Podet èssere chi a fàghere intrare custa bandera in su coro de sos sardos siat istada s’iscuadra de su Casteddu, chi cun sa vitòria de su campionadu 1969/70 aiat unidu totu sa Sardigna suta cussu emblema.